درست‌نویسی چه چیزی نیست؟
هیچ بعید نیست که درست‌نویسی شما را به‌یاد امتحان دیکتۀ دوران ابتدایی بیندازد. هرچند تمام بحث من در این مجال از این قرار است که درست‌نویسی را با نگاهی تقلیل‌گرایانه، مساوی اصلاح غلط‌های املایی ندانیم.
بنابراین، پرسش پیش می‌آید که درست‌نویسی چیست؟
اگر این پیش‌فرض را قبول داریم که هر نوشته‌ای به قصدِ خوانده شدن به رشتۀ تحریر درمی‌آید، آن وقت می‌توانیم با سازوکار مهندسی معکوس به ماجرا نگاه کنیم. یعنی به این فکر کنیم که از نظرگاهِ خواننده، چه نوع نوشته‌ای خوش‌خوان یا بدخوان است؟ همۀ ما کم‌و‌بیش در جایگاه مخاطب متن‌هایی قرار گرفته‌ایم. کدام ویژگی‌ها باعث می‌شوند یک نوشته خوب و شیوا و فصیح به نظر برسد؟ چه سنجه‌هایی برای تمیز نوشتۀ «درست» و «پاکیزه» وجود دارند؟
آیا برای‌تان پیش آمده بعد از چندین بار خواندن جمله‌ای با خود بگویید: «این چرا سر و ته ندارد»؟ یا مثلاً کتاب ترجمه شده‌ای چنگی به دل‌تان نزند و در عوض ترجمۀ دیگری از همان کتاب خیلی به دل‌تان بنشیند؟ روی تابلوهای تبلیغاتی و اطلاعیه و آگهی‌ها چیزی به چشم‌تان خورده که توی ذوق‌تان بزند یا حتی نامفهوم به نظر برسد؟
وقتی نوشتۀ کسی را در کتابش، وبگاهش، داستان و پستِ تارنمای اینستاگرام یا کانال تلگرامی‌اش می‌خوانیم چه ویژگی‌هایی در متن آنها سبب می‌شود بگوییم قلم گیرایی دارد یا برعکس نمرۀ پایینی به او بدهیم؟
اصلاً چرا راه دور برویم، همین پیامک‌ها و پیام‌ها و دیدگاه‌های شبکه‌های اجتماعی را در نظر بگیرید. مگر غیر از این است که طرزِ نوشتۀ یک شخص نادیده و مجازی می‌تواند باعث شود او را فرهیخته بدانیم یا برعکس به بی‌سوادی متهم کنیم؟
البته درست‌نویسی مساوی با ویراستاری تخصصی نیست. ویرایش انواع دارد و درست‌نویسی تا حدودی شامل ویرایش صوری یا ظاهری (+) و ویرایش فنی یا زبانی (+) می‌شود.
درست‌نویسی به درد چه کسی نمی‌خورد؟
عمومیت یافتن پدیدۀ نویسندگی، همگان را به رعایت هنجارهای نوشتاری معیار ملزم می‌کند. هرکس باید ویراستار خود باشد.
- ذوالفقاری، حسن. آموزش ویراستاری و درست‌نویسی
برای دوستانِ اهلِ قلم، چه مترجم باشند و چه نویسنده یا شاعر، درست‌نویسی از الزامات است. البته که این گروه با انشا و نوشتن بیگانه نیستند اما از «نوشتن» تا «درست نوشتن» فاصله بسیار است. این روزها متأسفانه زیاد می‌بینیم افرادی که خود را نویسنده معرفی می‌کنند بدون آنکه با آدابِ نویسندگی آشنا باشند.
برخی هم ممکن است به‌جهت ارائۀ مقاله‌ای آکادمیک یا نوشته‌ای به نشریات و مجلات، توجه‌شان به موضوع درست‌نویسی و ویرایش بیش از پیش جلب شده باشد.
اما این‌که شما وکیل دادگستری باشید و بخواهید لایحه‌ای تأثیرگذار به دادگاه ارائه بدهید، آموزگار یا استادی باشید که نیازمند تهیۀ محتوا و جزوه‌های آموزشی است، یا تنها یک پرسنل اداری باشید که تلاش می‌کند نامه‌ها و متون اداری را بی‌کم‌وکاستی و درست تحویل بدهد، از اهمیت درست‌نویسی چیزی کم نمی‌کند.
همه ناگزیر از نوشتن هستیم
روزگاری بود که آدمیان تنها از راه پیام‌های زبانیِ حضوری با یکدیگر رابطۀ کلامی برقرار می‌کردند. در آن روزگار، هنوز خط اختراع نشده بود. {…} اما در این عصر، تصور آنکه، بی‌بهره‌گیری از پیام‌های زبانیِ نوشتاری، بتوان چرخِ زندگیِ اجتماعی و بین‌المللی را گرداند محال است.
- سمیعی (گیلانی)، احمد. نگارش و ویرایش: ویراست سوم.
به هر حال، چه بخواهید و چه نخواهید در غیابِ شما، زبان نوشتارتان معرّف شخصیت شماست. چرا که ما همه ناگزیر از نوشتن هستیم. در مناسبات انسانی هم قضاوت امری اجتناب‌ناپذیر است. پس اگر می‌خواهید آبروی‌تان از نوک قلم مبارک چکه نکند، چاره‌ای ندارید جز این‌که پیچ‌و‌خمِ جادۀ «درست‌نویسی» را بهتر بشناسید و از چاله‌ها و دره‌ها اجتناب کنید تا از پنچری و فاجعه پیشگیری کنید.
آشنایی با صورت‌های پسندیده و ناپسندِ زبان نوشتاری از ابتدایی‌ترین مهارت‌هایی است که کاربر هر زبانی باید کسب کند تا بتواند از آن زبان بهرۀ کافی ببرد. (+)
پرسش مهم: درست‌نویسی شامل چه مواردی می‌شود؟
بدون شک املای صحیح کلمات از ویژگی‌های لازم نوشتۀ پاکیزه است اما کافی نیست. رعایت فاصله‌گذاری، نشانه‌گذاری، ساده‌نویسی، پرهیز از اطناب و درازنویسی و حشو نیز برخی از مهم‌ترین موارد درست‌نویسی هستند.
توجه به خصوصیات بلاغی زبان، یعنی صمیمی و عاری از تکلف بودن، و سلیس و موجز بودن نیز برای روان‌نویسی لازم هستند.
کارگاه‌های درست‌نویسی با مهروماه
از آذر ماه سال ۱۳۹۹ تا کنون سه دوره درست‌نویسی برگزار شده است. دورۀ اول شامل یک گروه پرسش‌و‌پاسخ در واتساپ بود. اما در دور دورۀ بعدی، کلاس‌های آنلاین در اسکای‌روم نیز به گروه تمرین اضافه شد. در پایان سومین دورۀ درست‌نویسی، با عنوان کارگاه بهارانه، یک لایو اینستاگرامی با حضور شرکت‌کنندگان در دوره برگزار شد که می‌توانید با کلیک روی لینک آن را ببینید.
چهارمین دوره درست‌نویسی با مهروماه با عنوان کارگاه تابستانه از ۹ مرداد ۱۴۰۰ آغاز می‌شود.
در این کارگاه هشت‌هفته‌ای که تا پایان شهریور ادامه خواهد داشت، به پرسش‌های زیر پاسخ خواهیم داد:
🔸«درست‌نویسی» یعنی چه؟
🔹«املا» و «رسم‌الخط» چه تفاوتی دارند؟
🔸 انواع «فاصله‌گذاری» چه هستند و آیا برای آنها مبنا و قاعده‌ای وجود دارد؟
🔹دانستن «دستور زبان» چه کمکی به درست‌نویسی می‌کند؟
🔸گرایش‌های زبان‌شناختی چه تفاوتی با گرایش‌های سنتی نسبت‌به درست‌نویسی دارند؟
🔸 قواعد «نشانه‌گذاری» به چه صورت است؟
🔹 انواع سطوح و گونه‌های زبان کدامند؟
🔸 «شکسته‌نویسی» در دیالوگ‌ها و گفت‌و‌گوها چگونه است؟
🔹«اشتباهات متدوال» مثل هکسره، ضعف تألیف، گرده‌برداری‌های لفظ‌به‌لفظ و … که باید از آنها پرهیز کنیم کدامند؟
هم‌چنین با هم چند نمونه نثر و شعر و جستار که به زبان فصیح نوشته شده‌اند را بررسی خواهیم کرد. و منابع متنوعی در حوزۀ درست‌نویسی و ویرایش از جمله کتاب‌های و مقاله‌های گوناگون را خواهیم خواند.
تمایز کارگاه درست‌نویسی با مهروماه در چیست؟
یک- با نگاه «تجویزی» به امر نوشتن نمی‌پردازیم. یعنی به فهرست بلندوبالایی از درست و غلط‌ها بسنده نمی‌کنیم. می‌خواهیم گرایش‌های زبان‌شناختی دربارۀ درست‌نویسی را نیز بررسی کنیم. و دیدگاه‌های متفاوت را با هم مقایسه کنیم.
دو- شیوۀ آموزشی در کارگاه‌های مهروماه آموزگار-محور نیست، تعامل-محور است. هر یک از شرکت‌کنندگان در طول دوره، مطلبی برای ارائه خواهد داشت و در گروه تمرین با هم به گفت‌و‌گو می‌نشینیم.
سه- مقالات متعددی در اختیار شرکت‌کنندگان قرار خواهد گرفت که با هم به بررسی موضوعات آنها می‌پردازیم.
چهار- نمونه‌های نثر فصیح و پاکیزه از نویسندگان و مترجمان چیره‌دست و زبان‌ورز را با هم خواهیم خواند و درباره‌اشان صحبت خواهیم کرد.
و در انتها برخی از کتاب‌های معتبر در حوزۀ درست‌نویسی و ویرایش:
📕نگارش و ویرایش (ویراست سوم)، احمد سمیعی گیلانی، ناشر: سمت
📗 نکته‌های ویرایش (ویراست دوم)، علی صلح‌جو، ناشر: مرکز
📘 دستور خطّ فارسی مصوّب فرهنگستان
📙 فرهنگ روز سخن (تک‌جلدی)، دکتر حسن انوری، ناشر: سخن
📓دستور زبان فارسی، دکتر پرویز ناتل خانلری، ناشر: توس
📔 فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی، علاءالدین طباطبایی، ناشر: فرهنگ معاصر
2 پاسخ
میترا جان هزینه این دوره چقدره؟
لیلا جان،
۳۴۰ اما برای بچه‌های مدرسه نویسندگی با ۴۰ درصد تخفیف، ۲۰۰ هزار تومان.